Το Ζωγράφειο Λύκειο ξεκίνησε το εκπαιδευτικό του ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη το έτος 1893 με 100 μα-θητές ,το 1935 οι μαθητές έφτασαν στους 500, ο μεγαλύτερος αριθμός μαθητών επετεύχθη το 1962 με 900.Η πληθυσμιακή έκρηξη στο τέλος του 19ου αιώνα στην Πόλη έχει ως συνέπεια την αύξηση των μαθητών πουη Σχολή της Παναγίας (1851) αδυνατεί να ανταποκριθεί. Η ενορία εκπονεί έρανο (1890-1891) και συγκε-ντρώνει 5,000 λίρες εκ των οποίων τις 2,000 συνεισέφερε ο Λεωνίδας Ζαρίφης. Όμως η πραγμάτωση του σκο-πού συντελείται χάρι στη χορηγία του Χρηστάκη Ζωγράφου (τραπεζίτης, Παρίσι) των 10,000 λιρών. Στις 9Ιουλίου του 1890, η κοινότητα ομόφωνα αποφασίζει σε ένδειξη τιμής κι ευγνωμοσύνης να ονομάσει τη σχολήΖωγράφειο. Αρχιτέκτονας της Σχολής, μετά από διαγωνισμό, αναλαμβάνει ο Περικλης Φωτιάδης. Παράλλη-λα με τα έργα ανέγερσης, ειδική επιτροπή αποτελούμενη από τον αρχιμανδρίτη Κλεόβουλο (μητροπολίτηςΚαισαρείας αργότερα), Ανδρέα Σπαθάρη, Γ. Λιανόπουλο, Ρ. Μαλιάκα, Α. Τάγη, Μ. Παρανίκα, Μ. Κεφάλα,Κ. Καλλιάδη, Κων. Καραθεοδωρή και Δ. Μολιάδη καταρτά πρόγραμμα σπουδών. Το εκπονηθέν πρόγραμμαείναι «πραγματολογικόν» όπως αναφέρει ο Μ. Κεφαλάς, πρώτος σχολάρχης του Ζωγραφείου. Το 1898 οΜ. Κεφαλάς αναμορφώνει το πρόγραμμα προσπαθώντας να συγκεράσει τις απόψεις της Εκκλησίας και τωνοικονομικών παραγόντων. Το 1902, επί γυμνασιαρχίας Ζαμαρία ενισχύεται η διδασκαλία γλωσσών (Αγγλι-κά, Γερμανικά). Το 1904 καθιερώνονται μαθήματα Λογιστικής και Γαλλικών. Το 1910 λειτουργεί ανεξάρτητηΣχολή Γλωσσών και Εμπορίου. Το 1893 στην ενορία φοιτούν 1008 μαθητές. Μέχρι το 1915-1916 συνεχίζεταιαυξανόμενος ο αριθμός των μαθητών. Από το 1923 αρχίζουν τα ανθελληνικά μέτρα με πρώτο την αύξηση τωντουρκικών και την κατάργηση της ελληνικής ιστορίας.Την περίοδο 1936-1937 επιτρέπουν να διδαχθεί στα ελληνικά μόνο το μάθημα της γλώσσας. Ευτυχώς δενκράτησε πολύ και επανήλθε η άδεια της διδασκαλίας των μαθηματικών στο σύνολό τους, της φυσικής, χη-μείας, φυσιογνωστικών, της ψυχολογίας, των καλλιτεχνικών, της λογικής, των θρησκευτικών στα ελληνικά.Προστίθεται όμως το μάθημα των στρατιωτικών και διορίζεται τούρκος υποδιευθυντής του οποίου οι αρμοδι-ότητες επισκιάζουν αυτές του λυκειάρχου.Το 1935, χάρις στις υποτροφίες που δόθηκαν αναλαμβάνουν καθήκοντα στο Ζωγράφειο δύο νέοι καθηγητές,που η συμβολή τους στα εκπαιδευτικά πράγματα στην Πόλη υπήρξε καθοριστική. Τα πάντα αποσπάσθηκαναπ’το τέλμα και απογειώθηκαν, σε βαθμό να καταστεί το Ζωγράφειο, σχολή πολύ υψηλού επιπέδου. Πρό-κειται, για το φιλόλογο Δημήτρη Μάνο και τον μαθηματικό Βασίλη Μούτσογλου. Αργότερα τα πράγματαβελτιώθηκαν ακόμη περισσότερο, όταν μετά το θάνατο του λυκειάρχη Βαφειάδη ανατίθεται η διεύθυνση στοναίμνηστο Βασίλη Μούτσογλου. Με την έλευσή τους εισάγεται στο Ζωγράφειο το πνεύμα της δημοκρατικήςπαιδείας. Πνέει η ζωογόνος και δημιουργική αύρα του δημοτικισμού. Το έργο τους ενισχύει η δραστηριότηταδύο κορυφαίων φυσικομαθηματικών του Ζωγραφείου: του Αιμίλιου Καρούσου και του Νικολάου Καλαμαρ-τζή. Ο Β. Μούτσογλου διδάσκει τα μαθηματικά και με φροντιστηριακά μαθήματα – δωρεάν – με αποτέλεσμανα καταταγεί το Ζωγράφειο μεταξύ των πρώτων σε επιτυχία λυκείων της Πόλης. Εφαρμόζει ένα διαδραστικόσύστημα ενισχύοντας έτσι την πείρα των μαθητών. Πετυχαίνει να θέσει σε λειτουργία την κλεισμένη, από τηΔιεύθυνση της Παιδείας, σημαντική βιβλιοθήκη του Ζωγραφείου και αναθέτει τη διαχείρισή της στους μα-θητές. Οργανώνονται, με τη συμβολή και του Δ. Μάνου μαθητικά τμήματα αλληλοδιδασκαλίας φιλολογικά,ψυχαγωγικά, σκακιού, αθλητισμού και άλλα. Οι μαθητές του Ζωγραφείου διακρίνονται σε διασχολικούςαθλητικούς αγώνες.Είναι σημαντικό ότι ποτέ δεν παρεισέφρησε στις δραστηριότητες αυτές η χυδαιότητα της κομματικής αντιπα-ράθεσης, που ηθελημένα, εγκληματώντας σύγχρονοι πολιτικοί επέβαλλαν στα σχολεία στην Ελλάδα. Συνε-πίκουρος και ενθουσιώδης πρωτοστάτης σ’όλη αυτήν την δραστηριότητα ο Δημήτρης Μάνος. Με το πλούσιοταλέντο του καθιστά τ’αρχαία ελληνικά προσιτά στους πλείστους. Τριάντα, σχεδόν, χρόνια πριν την εκπαι-δευτική μεταρρύθμιση του 1964, που έγινε εδώ στην Ελλάδα, εγκαινίασε στο Ζωγράφειο τη διδασκαλία τωναρχαίων και από μεταφράσεις στη δημοτική. Ο Δ.Μάνος το 1956 εγκατέλειψε την Πόλη συμμετέχοντας ωςεκπαιδευτικός σύμβουλος στην υπό τον κ. Ε.Παπανούτσο μεταρρύθμιση στην Ελλάδα. Η αναχώρηση του Δ.Μάνου και ο απρόσμενος θάνατος του Β. Μούτσογλου, το 1958, δεν ανακόπτουν την ανοδική πορεία. Αφ’ε-νός γιατί το εκπαιδευτικό οικοδόμημα είχε γερά στεριώσει και αφ’ετέρου διότι ο Δημήτρης Φραγκόπουλος,νέος και δυναμικός, όταν διορίστηκε λυκειάρχης, κατόρθωσε να τροφοδοτήσει με τους ίδιους ενθουσιασμούςόλες τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Η ζημιά που προκάλεσαν οι βανδαλισμοί του Σεπτεμβρίου του ’55 καιη αναχώρηση από την Πόλη ενός αριθμού ρωμηών δεν επέφεραν σοβαρό κλυδωνσιμό. Το «Εμπορικό Τμήμα»και η «Νυκτερινή Σχολή», που είχαν ιδρυθεί το 1948, με την πρωτοβουλία του Β. Μούτσογλου, όπως και ταλοιπά τμήματα λειτουργούν με ηυξημένο αριθμό μαθητών. Πολλές τάξεις λειτουργούν με δύο τμήματα. ΤοΖωγράφειο επιζητεί χώρους και οδηγεί την Εφορεία στην ιδέα της ανέγερσης και προσθήκης δύο ορόφων.Το πετυχαίνει το 1962. μετά το 1964 όμως η έκρηξη του Κυπριακού θέματος και οι απελάσεις των Ελλήνων υπηκόων συν τους συστηματικούς διωγμούς που υφίσταται η παιδεία μας ωθούν στην αρχή της αντίστροφης μέτρησης. Ο αριθμός των μαθητών, οι ώρες διδασκαλίας των ελληνικών μειώνονται συνεχώς. Παρ’όλα αυτά ο Δ. Φραγκόπουλος κατορθώνει την περίοδο 1990 – 1991 να ιδρύσει ένα ειδικό «Μαθηματικό Τμήμα», όπως το ονόμασαν, για να καταρτίζονται οι μαθητές στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Χάρις σ’εκείνον, σήμερα το Ζωγράφειο, παρ’όλους τους διωγμούς και τις στερήσεις διαθέτει ειδική αίθουσα διδασκαλίας και χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, όπως και ειδική αίθουσα εκμάθησης ξένων γλωσσών με οπτικοακουστικά μέσα.Οι απόφοιτοι του Ζωγραφείου εξακολουθούν να έχουν σημαντικές επιτυχίες στις εισαγωγικές εξετάσεις τωνπανεπιστημιακών σχολών. Βέβαια, οι μαθητές έχουν υποστεί καταλυτικές συνέπειες της μείωσης των ωρώνδιδασκαλίας ελληνικών μαθημάτων, των ελλείψεων ελληνικών βιβλίων, της επέλασης της τουρκικής τηλεόρασηςστα σπίτια και τη συνύπαρξη με τουρκόφωνους ορθόδοξους.Ο κ. Φραγκόπουλος στο τέλος του ’93 συνταξιοδοτήθηκε, επειδή δεν έκαναν δεκτή οι Τούρκοι αίτηση παράτα-σης της θητείας του. Νέος λυκειάρχης αναλαμβάνει ο απόφοιτος του Ζωγραφείου Ιωάννης Δεμιρτζόγλου. ΟΔεμιρτζόγλου συνεχίζει το έργο του προκατόχου του Δ. Φραγκόπουλου που δικαίως του απενεμήθη ο τίτλοςτου Δασκάλου του Έθνους. Παρά τη συνεχιζόμενη μείωση του αριθμού των μαθητών, που αξίζει πάντως ναεπισημανθεί ότι τα τελευταία χρόνια έχει σταθεροποιηθεί σε 40 μαθητές (10 περίπου απόφοιτοι κάθε χρόνο) ο Ι.Δεμιρτζόγλου προσπαθεί να διατηρήσει υψηλά τις εκπαιδευτικές απαιτήσεις γεγονός που άλλωστε επιβεβαιώ-νεται από τις επιτυχίες των υποψηφίων στα Α.Ε.Ι.Ταυτόχρονα, έχει εκπονήσει ένα πρόγραμμα εκδηλώσεων στην αίθουσα «Δ.Φραγκόπουλος» της σχολής εξα-σφαλίζοντας την επαφή των μαθητών και των ρωμιών της Πόλης με τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Ενδεικτι-κά, έχουν διεξαχθεί συναυλίες (Δ. Σαββόπουλος, Χορωδία Μαντουλίδη, Ε. Μαρέλλι ….), θεατρικές παραστάσειςμε συμμετοχή Ζωγραφειωτών («Τρελλαντώνης» με το Κολλέγιο Αθηνών, «Παραμύθι χωρίς όνομα» με τη ΣχολήΜαντουλίδη…), ομιλίες (Μ. Κορομηλά, Θ.Κοροβίνη, Ε.Τριβιζάς, V.Hislop….), αφιερώματα (Δ.Σωτηρίου, Ν.Καβ-βαδία, Ο. Ελύτη….), συνέδρια (ιατρικά, φαρμακευτικά, εκπαιδευτικά….).Με τις δραστηριότητες αυτές αφ’ενός εμψυχώνονται οι μαθητές του Ζωγραφείου αποκτώντας εμπειρίες, αφ’ε-τέρου οι φιλοξενούμενοι, μεταλλαμπαδεύονται στο πνεύμα της Σχολής και της εκατοντάχρονης εκπαιδευτικήςσυνεισφοράς της.Το Ζωγράφειο έχει κερδίσει εκατοντάδες φίλους που κρατάνε στα χέρια τους το συμβολικό απολυτήριό του πουτους προσφέρει ο Διευθυντής Ι. Δεμιρτζόγλου. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται ο τ.Πρόεδρος Κ. Στεφανόπου-λος, Ο Δ.Σαββόπουλος, η Μ.Κορομηλά, ο ακαδημαϊκός Γ.Σκαλκέας, οι καθηγητές ιατρικής Δ.Βασιλόπουλος,Σ.Παπαλάμπρος, Ζ.Νταϊφώτη….Σήμερα το γενικότερο περιβάλλον δεν είναι εχθρικό όπως παλιότερα. Πνέει ένας άνεμος φιλελευθεροποίησηςστην παιδεία που ευνοεί και τα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Όμως, παραμένει άλυτο το ακανθώδες ζήτηματου αριθμού των μαθητών. Η μετανάστευση από την Ελλάδα επαγγελματιών στην Πόλη (περίπου 1,000) διπλα-σιάζει σχεδόν τους Έλληνες αλλά δεν επιλύει το πρόβλημα.Μπορεί να παλινοστήσουν οι Πολίτες;Μπορεί να αναγεννηθεί η Ρωμιοσύνη;Μπορεί να ξαναγεμίσουν οι αίθουσες διδασκαλίας του Ζωγραφείου με 100, 200, 300…. μαθητές;Αυτή η εποχή γεννά εύλογα αυτά τα ερωτήματα. Οι απαντήσεις δεν διατυπώνονται με σαφήνεια ακόμη. Επι-φανείς Ζωγραφειώτες συμμετέχουν σ’αυτήν την προσπάθεια αναγέννησης. Ο πρόεδρος της ΟΙ.Ο.Μ.ΚΩ. καθ.Ν. Ουζούνογλου με την ίδρυση και λειτουργία της ΟΙ.ΟΜ.ΚΩ. που αύξησε τη δραστηριοποίηση των Πολιτώντου κόσμου. Ο Λ. Βίγκας τ. Πρόεδρος του Σ.Α.Ζ., Μέλος του Συμβουλίου της Γενικής Διεύθυνσης Βακουφίωνκαι Πρόεδρος του Συλλόγου Υποστήριξης Ρωμέικων Ευαγών Ιδρυμάτων, που πρόσφατα χειροθετήθηκε από τονΟικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο ως Άρχων Μέγας Χαρτοφύλακας της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίαςγια την αξιόλογη συνεισφορά του στο έργο ανοικοδόμησης της Ρωμιοσύνης. Ο νυν Λυκειάρχης Ιωάννης Δεμιρ-τζόγλου και ο τ. Λυκειάρχης Δημήτρης Φραγκόπουλος που στις 28/2/2007 του απενεμήθη ο Χρυσός Σταυρόςτου Τάγματος Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια.Η λειτουργία για δεύτερη χρονιά στην Παναγία Σουμελά, οι εκλογές στις κοινότητες, η εξαγγελθείσα επιστροφήτων μειονοτικών ιδρυμάτων, η επιστροφή του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου και η ορατή επαναλειτουργίατης Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, ένα όραμα για το οποίο εργάζεται συστηματικά ο Παναγιότατος Βαρθο-λομαίος τα 20 έτη που βρίσκεται στο θρόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου δείχνουν ο μακρύς δρόμος πουέχουμε διανύσει να φτάνει στο Φως…Ίδωμεν!